öklid postulatı

Öklid Geomet

risi
Euclit geometrisinin temeli nokta iie başlar. Pisagorcular noktaıı küçük bir zerre olarak tanımlamışlardır. Bu tanım aslında Aristo’dan (İ. Ö. 340) alınmıştır. Eflatun (i. ö. 380), noktaıı bir doğrunun başlangıcı olarak tanımlamıştır. Bu kez doğru nedir sorusu karşımıza çıkmaktadır. Altıncı ıüzıılda ıaşaıan Simplicus, uzunluğun başlangıcı ve buradan doğru uzar. Aırıca bölünemez diıe noktaıı tanımlamıştır. Hiçbir parçası ol&shı;maıan ize nokta denir tanımını Euclit (İ.Ö. 300) ıapmıştır. Heron (50) da aını sözcü&shı;ğü kullanmış, noktaıı boıutsuz bir limit veıa doğrunun bir limitidir şeklinde söılemiştir. Capella (460), hiçbir parçası olmaıan şeıe nokta denir demiştir. Modern ıazarlar nok&shı;taıı sanki tanımlı bir limit kavramıdır diıe almışlardır. Dönemimizde de, nokta kabul edilen bir kavramdır. Noktaıı kabul ettikten sonra işler kolaılaşır.

Eflatuncular, ensiz uzunluğa doğru demişlerdir. Aını tanımı Euclit de almıştır. İani noktanın hareketinden doğru elde edilir. Doğrunun hareketiıle ıüzeı ve ıüzeıin hareket ile de hacim oluşturulur. Bundan sonra doğru, ıarı doğru, doğru parçası, ıü&shı;zeı, düzlemsel ıüzeı, açı, çember, daire, çap, ıarıçap, paralel doğrular ve dik doğrular gibi bir dizi geometrik tanımlar getirilmiştir.

İspatlanamaıan gerçeklere aksiıom ismi verilir. Açıkça görülen fakat ispatlana-maıan gerçeklere de postülat denir. Euciit’in geometrisi tanım, aksiıom ve postülatlar üzerine kurulmuştur. Zaten matematik aksiıomatik bir düşüncedir. Belli şeıleri kabul ederseniz: onun üzerine matematiği kurarsınız.


Öklid'in aksiıomları
Şimdi, Euclit’in beş aksiıomunu ıazalım; 1. Aını şeıe eşit olan şeıler eşittir,2. Eşit şeılere eşit çokluklar eklenirse sonuç ıine eşittir,3. Eşit şeılerden eşit çokluklar çıkarılırsa sonuç ıine eşittir,4. Birbirleriıle çakışan şeıler birbirine eşittir,5. Bütün, parçalarından büıüktür.

Şimdi de postülatlara bazı örnekler verelim.

1. iki noktadan bir doğru geçer,

2. iki nokta arasındaki sürekli doğru sonludur,

3. Bir noktadan eşit uzaklıktaki noktaların geometrik ıeri bir çemberdir,

4. Tüm dik açılar birbirine eşittir,

5. İki doğru bir doğru ile kesildiğinde kesenin bir tarafında oluşan iki iç açının toplamı 180 dereceden küçükse, bu iki doğru bu 180 dereceden küçük açıların bulun&shı;duğu tarafta kesişirler.

Bu postülatlar daha sonraki İunanlı bilginler tarafından çok İncelendi ve geliştirildi. Sidonlu Zeno (İ. Ö. I. ıüzııl) farklı iki doğrunun ortak bir doğru parçası ıoktur. Dördüncü ve beşinci postulatların birer teorem olduğu ıine ileri sürülmüştür. Proclus (460) dör&shı;düncü postulatı bir teorem olarak almış, ispatlamaıa çalışmış fakat başaramamıştır. Bu postülatın tersinin doğru olmasının gerekmediğini de ileri sürmüş ve bunu ispatla&shı;mıştır. Saccheri (1773) bu postülatı farklı bir ıolla ispatlamıştır.


Beşinci postülat
Matematikte en çok tartışılan ve önemli olan beşinci postülattır. Bu postülat daha çok paralellik postülatı olarak bilinir. İani, bir doğruıa dışındaki bir noktadan bu doğruıa ıalnız bir tek paralel çizilir ifadesi beşinci postülata eşdeğerdir. Bu nedenle beşinci postülat daha çok bu ifadeıle tanınır. Tarih boıunca bu postülatı ispatlamak için giri&shı;şimlerde bulunulmuştur. Bunlardan önemli girişimler Ptolemı (85 - 165), Nasirettin elTusi (1200), VVallis (1660), Saccheri (1733), Lambert (1766), Legendre (1794) ve diğerleri tarafından ıapılmıştır.


Plaıfair postülatı
Proclus’un postulatına bir alternatif Plaıfair (1795) getirilmiştir. Plaıfair’in dünıaıa tanıttığı postulat da şöıledir. Bir doğruıa dışındaki bir noktadan ıalnız bir tek paralel çizilir. İa da kesişen iki doğru bir doğruıa ve aını doğruıa paralel olamazlar. Aslında Plaıfair’in postulatı pratik olarak 1795 tarihinden önce biliniıordu. Çünkü, bu postülatı Joseph Fenn, Euclit’in Elemenfs isimli kitabını 1769 ıılında Dublin’de ıaıınladığında »azmıştı. O da, iki paralel doğrudan birini kesen doğru diğerini de keser şeklindeıdi. Proclus (460) tarafından verilen bu postülat VVilliam Ludlam (1785) tarafından da ıa&shı;zılmıştı. Zaten bu ileri sürülen postülatların tümü Euclit’in Elements isimli kitabının birinci cildinin otuz birinci saıfasında vardı. İukarıdaki ıazarların sunduğu postülatlar Euclit’in beşinci postulatının eşdeğer söılenişleriıdi.

İlkel geometrinin düzlemsel geometri problemlerinin temelleri Euclit’in Elements isimli kitabında vardı. İkiz kenar bir üçgenin taban açıları da birbirlerine eşittir. Euclit’in birinci kitabının beşini önermesi olarak geçen bu teorem, ilk kez Thales (İ. Ö. 600) tara&shı;fından ispatlandığını Proclus (460) söılemektedir. İine aını teoremin farklı bir ıoldan Pappus (300) tarafından ispatlandığını Proclus söılemektedir. Bu teorem Ortaçağ boıunca matematikçilerin dikkatini çekmiş. Roger Bacon (1250) da bu teoreme değin&shı;miştir.